Yaşam Boyu Gelişim – Orta Yetişkinlik Bölümü Özet

Nobel Akademik Yayıncılık

Genç Yetişkinlik Sosyal-Duygusal Gelişim Özet

• Evliliğin olumlu sonuçları daha fazla fiziksel ve ruhsal sağlık ve daha uzun ömürdür.
• Yakın ilişkilerin sonlanması travmatik sonuçlara yol açabileceği gibi kişisel gelişim için olanakta sağlayabilir.

ORTA YETİŞKİNLİK FİZİKSEL VE BİLİŞSEL GELİŞİM

• Orta yaş nedir? O güne kadar ne olduğumuz ve daha sonra ne olacağımızın değerlendirildiği süreçtir. Başarılar-başarısızlıklar, aşk, iş, kariyerler…
• Genç yetişkinlikte kaçtıklarımızla yüzleşiriz.
• Bu dönemde hayatla ilgili daha fazla düşünürüz.
• Orta yetişkinler geriye dönük nerede olduklarına bakarlar.
• Tecrübe çok etkindir, üretici bir dönemdir. Burada önemli olan genç yetişkinliğin nasıl geçirildiğidir.
• Fiziksel performans azalır ve sorumluluklar artar.
• Yaş sınırı esnektir. Genç yetişkinlikteki fiziksel performansımızın yüksek olması orta yetişkinliğe giriş yaşımızı yükseltir.
• Biyolojik işlevlerde düşüklük olmasına rağmen eğitim, kariyer ve ilişkiler gibi sosyal-kültürel destekler artar.
• Büyüme ve kaybın dengelendiği tek gelişimsel dönemdir. Bir sonraki dönemde ise kayıplar kazançları geçer.
• Orta yaş bireysel farklılıklarla tanımlanır.
• Zaman algısı değişir. Ne kadar yaşanacağı ve neler yapılacağı düşünülür. Sonraki yaşam şekillendirilir.

Fiziksel Değişimler

• Cilde parlaklık veren kolojen yapı bozulduğundan cilt kırışmaya başlar. Bu görünümden kurtulmak isteyen orta yaş bireyler zayıflama programları, ameliyatlar ve saç boyama gibi aktiviteler içinde bulunurlar.
• Omurgadaki kemik kaybından dolayı insanların orta yaşta boyları kısalmaya başlar. Hareketsizlikten kaynaklanan kilo artışı genel sağlık problemidir. Bu da obeziteye bağlı hastalıklarda artışa sebep olur.
• Kemik erimesi ve güç kaybı görülür.
• Görme ve duyma kaybı fazlalaşır.
• Genç yetişkinlikte spor yapmayan bireylerde kardiyovasküler hastalıklarda ciddi artışlar görülür.
• Orta yaş bireyler önceki dönemlere göre daha az uyurlar ve derin uykuları daha azdır.
• Stres bu dönem hastalıklarının ortaya çıkmasında önemlidir.
• Klimakterik; doğurganlığın azaldığı orta yaşa geçiş için kullanılır.
• Menopoz; bir kadının menstural döneminin sona ermesiyle başlar. Düzenli sigara kullanımı menopoz yaşını önceye çeker. Östrojenin azalması mide bulanması, sıcak basması gibi olumsuz etkilere sebebiyet verir.
• Hormonal değişiklikler kadınlara oranla erkeklerde daha az olur. Genç yetişkinlikte spor yapmama ve alkol kullanımı hormonal değişiklikleri olumsuz yönde hızlandırır.
• Orta yetişkinlikte kadınların ve erkeklerin cinsel fonksiyonlarında biyolojik olarak daha az azalma olmasına rağmen cinsel faaliyetler ilk yetişkinlikten daha azdır.

Bilişsel Gelişim

• Birikmiş bir bilgi ve sözel beceri olarak tanımlanan kristalize zeka artarken, soyut muhakeme becerisi olarak tanımlanan akıcı zeka bu dönemde azalır.
• Sözel yetenek, mekânsal oryantasyon, sözel bellek ve tümevarımsal muhakemenin en yüksek performans gösterdikleri dönemdir. Sayı ve algısal hızda azalmalar meydana gelir. Genç yetişkinliğe göre bir alanda uzmanlık artmıştır.

Kariyer, İş, Boş Zaman

• Ben kariyer hedeflerime ne kadar ulaştım? sorusu bu dönem için önemli bir yer tutar. Bunlara ulaşılmadıysa işle ilgili problemler devam ediyorsa bu dönemde depresyona girme olasılığı artar.
• Bu dönem ‘ben ne yaptım ve gelecekte ne yapacağım’ sorusunu değerlendirme, ölçme ve düşünme dönemidir.
• Bireyler planlarının gerisinde kaldıkları taktirde iş değişikliğine giderler.
• Emekliliğe psikolojik olarak hazırlanırlar.
• Yaşam doyumu sağlanamamışsa intiharlar görülür.

Din ve Hayatın Anlamı

• Kadınlar erkeklere oranla dinle daha çok ilgilidirler.
• Manevi zenginliği olan orta yaş ve üstü yaşlılarda yaşam süresi uzar.
• Ölüme daha çok yaklaşıldığı düşüncesiyle bazı değerlendirmeler istense de istenmese de yapılır.
• Dindar insanlar kayıplara daha çabuk uyum gösterirler.
• Hayatın anlamını bulduğunu söyleyen bireyler fiziksel olarak daha sağlıklı daha mutludurlar ve bu kişilerin depresyona girme ihtimalleri daha azdır.
• Manevi hayat ve dua stresle baş etmede önemli unsurlardır.

Orta Yetişkinlikte Fiziksel ve Bilişsel Gelişim Özet

• Çok çeşitli bireysel değişiklikleri içerir.
• Biyolojik ve sosyal-kültürel faktörlerin etkili olduğu kadar kazanç ve kayıpların birbirini dengelediği yaş dönemidir.
• Sosyal-kültürel faktörlerin gelişimi biyolojik faktörlerden daha çok etkilediği düşünülmektedir.
• Fiziksel değişimler genç yetişkinliğe göre daha yavaştır. Genetik ve yaşam biçimi hastalıkların olup olmayacağında veya olacaksa da ne zaman olacağında rol oynarlar.
• Bireyler grip ve alerjilere daha az yakalanırlar.
• Kronik bozukluklar bu dönemde artma eğilimindedirler.
• Eklem iltihabı ve hipertansiyon bu dönem için sık görülen hastalıklardır.
• Duygusal stres kardiyovasküler hastalıkların ortaya çıkışında önemlidir.
• Temel ölüm sebebi kronik hastalıklardır.
• Menopozla ilgili kadınların ciddi fiziksel ve psikolojik sorunları yoktur. Ancak menopoz doğurganlığın bittiğine işaret eder.
• Erkeklerde testeron seviyesi düşmesine rağmen çocuk yapma yetenekleri kaybolmaz.
• Cinsel faaliyetler genç yetişkinliğe oranla azalmıştır.
• Kristalize zeka artarken akıcı zeka da azalmalar meydana gelir.
• Çoğu birey için orta yetişkinlik şu anki işin ölçülme ve değerlendirme ve gelecekte ne yapılacağını planlama zamanıdır.
• Aktif emekliliğe hazırlık dönemidir.
• Yaşlı akrabaların ölümü ve kendi yaşamlarının sona yaklaştığını düşünen birçok orta yetişkin hayatın anlamını düşünmeye başlar.

ORTA YETİŞKİNLİK SOSYAL-DUYGUSAL GELİŞİM

• Orta yetişkinlik çoğu birey için sorgulama dönemidir.
• İnsanların orta yetişkinlikte bireysel farklılıkları artmıştır.
• Geçmiş deneyimlerimiz nasıl yaşadığımızı ve nasıl yaşayacağımızı etkiler.

Kişilik Kuramları ve Gelişim

1. Yetişkinlik Dönemleri
   1. Erikson’un üretkenliğe karşı verimsizlik dönemi

• Orta yetişkinlikte üretkenlik ilk olarak neslin devamı şeklinde tanımlanır, bu biyolojik faktördür.
• Üretkenliğin ikinci faktörü ise orta yetişkinin bilgi birikimini gelecek nesillere aktarmasıdır ki bu kültürel faktördür.
• Bu dönemde bireyler topluma olumlu yönde katkı sağlayacak davranışlarda bulunurlar.
• Birey bu dönemde dinginleşir, duraklama dönemine girer.
• Bu dönemde üretken olan ebeveynler uyumlu ve bilinçli genç yetişkinler yetiştirirler.
• Pozitif kimliğe sahip olmanın bu dönemdeki üretkenlikle yakından ilgisi vardır.
  1. Levinson’un bir erkeğin yaşam dönemleri
• Ergenliğin sonundan itibaren bağımlılıktan bağımsızlığa geçilir. Bu geçişe hayaller damga vurur; kariyer ve evlilik
• Yetişkinliğin ilk dönemlerinde başarılması gereken iki önemli görev vardır; yetişkin hayatının fırsatlarını araştırmak ve sabit bir yaşam yapısını geliştirebilmek. Devamlı olarak bu iki amaca yönelik hareket edilir.
• Genç yetişkinliğin sonlarında bir erkek amaçlarını belirlemek ile ilgili daha ciddi sorularla karşılaştığı bir geçiş döneminden geçer. Orta yetişkinliğin ilk dönemlerinde ise kendilerini bulurlar. Bu dönem sonunda orta yaş yetişkini olarak sürdüreceği hayatı beklemeye başlar.
• Bir erkek ergenlikten itibaren hayatında baş gösteren dört önemli çatışma ile baş etmeli; gençliğe karşı yaşlılık, yıkıcılığa karşı yapıcılık, erkeksiliğe karşı kadınsılık ve başkalarıyla birlikte olmaya karşı onlardan ayrı olma. Orta yaşa geçişin başarısı zıtlıklarla ne kadar etkili mücadele edildiğiyle ve bunları kendi benliğinde kabul etmeyle ilgilidir.
• Orta yaş bir kriz midir?
• Krizin oluşmasında bireysel farklılıklar etkilidir.
• Krizin olduğunu savunanlar orta yaşta bireyin boşluk içinde olduğunu savunurlar. Bireyin bu boşluktan kurtulması için mücadele etmesi gerektiğini vurgularlar.
• Krizin olmadığını savunanlar ise orta yaş için mutluluk ve huzur yaşıdır derler. Sebep sağlıklı bir geçmişten gelindiyse hayatın anlamı belli bir noktada yakalanmıştır ve kriz olması için sebep yoktur.
• Bazı kişiler krizin yaştan değil yaşanılan olaylardan kaynaklandığını söylerler.
• Kriz her ortamda kendini göstermeyebilir. Krizin ana sebepleri olarakta iş kaybı, ekonomik problemler ve yaşam olayları sayılabilir.
  1. Yaşam olayları yaklaşımı
• Yaşam kişiliği etkiler. Her olay bizi biçimlendirir. Bu olaylar diğer olaylara karşı uyumumuzu da etkiler.
• Her olay bizim gelişimimizden bağımsız değildir.
• Bireyin stresli durumda destek görmesi olayı daha kolay atlatmasını sağlar.
• Aynı olaya verdiğimiz tepki her yaşam döneminde farklıdır.
• Bu yaklaşım sürekli değişime önem verir. Gelişim geri plandadır.
• Günlük yaşam deneyimleri üzerinde durmaz. Büyük travmatik olaylara önem verir.
  1. Orta yaş döneminde stres ve kontrol
• Bu dönemde bireyler genç yetişkinler gibi büyük sarsıntılı krizler geçirmezler. Sebebi tecrübe ile birçok kazanımlarının oluşmasıdır. Olayla ilgili bir şey yaşamasalar dahi bu tecrübe ile daha sakin kararlar verirler.
• Orta yaş bireyler genç yetişkinlere göre ne yapacaklarını daha iyi bilirler.
  1. Orta yaş gelişim bağlamları
• Tarihsel bağlam; değerler, tutumlar, davranışlar yaşadığımız dönem tarafından etkilenirler. Bunda değişen tarihsel dönemler ve sosyal beklentiler etkilidir.
• Sosyal saat bireylerin yaşam görevlerini yerine getirmeleri beklenen zaman dilimidir. Yaşamımızı yönlendirir. Sosyal saate uyan kişiler diğer kişilere göre yaşamı daha keyifli yaşarlar.
• Cinsiyet bağlamı; gelişim dönemlerinin erkeği baz alarak ortaya çıkışına karşıdır. Kadınlar için stres kaynakları kişilerarası etkileşimden ortaya çıkar. Erkekler ise kendilerinden kaynaklanan stres kaynaklarına sahiptirler.
• Kültürel bağlam; bazı toplumlarda yaşam dönemleri yaşa göre değil yaşam olaylarına göre ayrılır. Gelişmemiş toplumların bazılarında orta yaş kadınlar bazı statülere kavuşurlar. Ebelik yapmak, gençleri yönetmek ve onlara görevler vermek gibi.

İstikrar ve Değişim

1. Baltimore çalışması

• Kişiliğin beş büyük faktörü üzerinde yoğunlaşmışlardır; nevrotizm (duygusal denge), yumuşak başlılık, sorumluluk, dışa dönüklük ve yaşantıya açıklık. Bunların hepsini bir arada değerlendirerek orta yaş gelişimini incelemişlerdir.
• Sorumluluk geç yetişkinlikte de devam etmektedir.
• Yaşlı yetişkinler genç ve orta yetişkinlere göre daha bilinçli ve uyumludurlar.
• Kişilik özellikleri en çok yetişkinliğin başlarında değişir.
• Yumuşak başlılık ve sorumluluk yetişkinliğin başlarında ve ortalarında artmıştır.
• Nevrotizm yetişkinliğin başlarında azalmıştır.
• Yaşantıya açıklık genç yetişkinlik döneminde azalmıştır.
  1. Berkeley çalışması
• Erken ergenlikten orta yaşın bir bölümüne kadar en stabil özellikler öz güven ve deneyimlere açık olma dereceleridir.
• En değişen özellikler ise bireylerin merhametli olup olmadıkları ve iyi derecede oto kontrole sahip olup olmadıklarıdır.
  1. Hellons’un çalışması
• Levinson’un erkekler üzerinde yaptığı çalışmada orta yetişkinin iki ana hedefi vardır; kariyer ve evlilik. Aynı durum bu yaş grubundaki kadınlarda da mevcuttur. Kendini bunlara adayan kadın daha az değişime uğrar ve daha çok gelişir.
  1. Vailant’ın çalışması
• Geç yetişkinlikte mutlu olma kategorisine giren bireyler genç ve orta yetişkinlik dönemlerinde düzenli spor yapan, aşırı kilodan uzak duran, iyi bir eğitim almış, sabit evlilikleri olan ve empati yapan kişilerdir.
  1. Sonuçlar
• Kişilik, geç ve orta yaş dönemlerinde gelişmeye ve değişmeye devam etmekle birlikte en çok genç yetişkinlikte değişir. Yani ileri yetişkinlik dönemlerindeki stabilite daha fazladır.
• Sabit bir evliliğe, sabit ve sağlam bir kariyere sahip bireyler sosyal olarak daha baskın ve duygusal olarak daha stabildirler.

Yakın İlişkiler

• İlişkiler olgunlaştıkça orta yetişkinlik döneminde güven, sadakat ve karşılıklı duygusal ilgi daha da önemli hale gelir.
• Orta yaşta uygun olmayan evliliklerin çoğu çözümlenir.
• Evlilik doyumu artmıştır. Eşlerin ortak etkinliklerde bulunmaları evliliklerini olumlu yönde etkiler.
• Orta yaş bireylerin çoğu evli olmaktan mutludurlar.
  1. Boş yuva ve yeniden doldurulması
• Boş yuva sendromu; çocukları ile yaşayan ebeveynlerin çocukları evden ayrıldıktan sonra evlilik doyumlarında azalma olması. Bu durumun olumlu sonuçları da vardır; ebeveynler kariyerleri ile daha çok ilgilenebilirler ve eşlerin birbirleri ile geçirdikleri zamanın artması sonucu ilişki kalitesinin artması.
• Evden ayrılıp geri gelen çocuklar için bumerang çocuklar denmiştir. Eve dönen çocuklar ile ebeveynleri arasında aile içi dengesizlik oluşabilir.
  1. Büyük ebeveyn rolleri ve stilleri
• Büyük ebeveyn olmak bir biyolojik ödüldür ve devamlılık kaynağıdır.
• Kendi çocuklarına davrandıklarında daha farklı davranabilirler çünkü artık ilişkilerin nasıl kurulacağına ve nasıl çocuk yetiştirileceğine dair tecrübeleri vardır.
• Orta yaş bireyler geç yetişkinlik dönemine girmeden önce torun sahibi oldukları taktirde yaşlı yetişkinlere göre bazı avantajlara kavuşurlar.
• Bazılarına göre ise orta yetişkinlikte torun sahibi olmak onlar için yakın bir rol olmayabilir. Kendilerini yaşlı hissedebilirler ve bu durum onları olumsuz duygular içine itebilir.

1. Nesillerarası ilişkiler

• Bazı toplumlarda nesillerarası ilişkiler önemlidir. Yaşlılara bakmayı görev edinirler.
• Orta yetişkinler genç yetişkinlerle deneyimlerini paylaşırlar, çocuklarını özlüyor olabilirler, boş yuva sendromu yaşıyor olabilirler, yaşlı yetişkinlere hizmet etmeyi sürdürüyor olabilirler.
• Destekleyici çevre ve aile, çocuk ve ebeveyn ilişkilerini olumlu yönde etkiler.
• Ebeveynleriyle ortak etkinliklerde bulunan çocuklar ileriki yaşlarda ebeveynlerine daha fazla destekte bulunurlar.
• Güvenli bağlanmaya sahip olan ebeveynlerin çocukları evliliklerinin ilk yıllarında daha az boşanma ile karşılaşırlar.
• Kadınlar aile bağlarını birleştirmede daha etkilidirler.
• Orta yaş yetişkinler ergin ve genç yetişkin çocukları ile yaşlanan ebeveynlerine karşı yüklendikleri sorumluluklarında dolayı ezik nesil diye tanımlanırlar.

Orta Yetişkinlik Sosyal-Duygusal Gelişim Özet

• Erikson’un üreticiliğe karşı verimsizlik dönemi, orta yetişkinlik dönemine denk gelir. Üretkenliğin dört çeşidi iş, kariyer, evlilik ve kültürdür.
• Levinson’a göre gelişim ve değişim için farklı noktalarda uzmanlaşılmalıdır. Değişim sırasında dört çatışma türü vardır; gençliğe karşı yaşlılık, erkeksiliğe karşı kadınsı olmak, yıkıcı olmaya karşı yapıcı olmak ve başkalarına karşı bağımlı olmaya karşı onlardan uzak durmak.
• Orta yaş döneminde bireysel farklılıklar vardır ve Levinson’un iddia ettiği orta yaş krizi yoktur.
• Yaşanan olaylar insan hayatında stres oluşturur. Aynı zamanda yaşanan olayların yanısıra diğer olaylara uyum sağlama, yaşam dönem ilişkisi ve sosyal-tarihsel ilişkiler de insan gelişimini etkiler.
• Genç ve orta yetişkinler yaşlılara oranla daha fazla stres içindedirler.
• Orta yaş döneminde beş büyük kişilik faktörü olan açıklık, sorumluluk, dışa dönüklük, yumuşak başlılık ve nevrotiklik önemli ölçüde stabildir (Baltimore çalışması).
• En stabil özellikler entelektüel oryantasyon, özgüven ve yeni deneyimlere açıklıktır. En çok değişim gösteren özellikler ise bakım, düşmanlık ve öz-kontroldür (Berkeley çalışması).
• Kadınlar aile merkezli, kariyer merkezli ve bunların hiçbirine dahil olmayanlar olarak ayrılır. Kadınlar erkeklerin yaşadıkları birçok orta yaş olayını yaşarlar. Kadınlar bu dönemi krizden çok bilinçlenme olarak geçirirler (Mills çalışması).
• Orta yetişkinlik ile geç yetişkinlik dönemlerinin sağlıklı olmak ve iyi olmak arasında ilişkisi vardır (Vaillant araştırması).
• Kümülatif kişilik modeline göre zaman ve yaşla birlikte kişilik sabitleşir. Kişilik özellikleri en çok ilk yetişkinlik dönemlerinde değişir. Kimi özellikler ise orta ve ileri yetişkinlik dönemlerinde de değişmeye devam edebilir.
• Kişilikteki değişiklikler deneyimlerle ilişkilendirilir.
• Orta yaş döneminde çoğu evlilikte sevgi artar. Ebeveynler evliliklerinin mükemmel olduğunu dile getirirler. Bu dönemde ayrılıklar genç yetişkinlik dönemine göre azalmıştır. Olgunlar açısından boşanma riskleri daha azdır ve daha az çalkantılıdır.
• Boş yuva çoğu ebeveyn için evlilik doyumunu arttırır.