Yaşam Boyu Gelişim – İleri Yetişkinlik Bölümü Özet

İleri Yetişkinlik Fiziksel Gelişim

• Uzun Ömür
  1. Yaşam Beklentisi – Yaşam Uzamı
• Yaşam uzamı, yaşamın üst sınırı, bir kişinin yaşayabileceği maksimum yıl sayısıdır. Yaşam uzamı ülkelerin gelişmişlik düzeyleriyle yakından ilgilidir.
• Yaşam beklentisi, belirli bir yılda doğan ortalama bir kişinin yaşayabileceği yıl sayısıdır.
• Otuzlu yaşların ortalarından itibaren yaşayan kadınların sayısı erkeklerin sayısını geçer.
• Kadınların erkeklere oranla daha fazla yaşamalarının sebepleri? Sağlıkla ilgili davranış alışkanlıkları, yaşam tarzları ve meslek gibi sosyal faktörler ile kadınların enfeksiyona yakalanma olasılıklarının daha az olması gibi biyolojik faktörler
• Uzun yaşamanın sırrı nedir? Beslenme, stresi düşük yaşam tarzı, ilgili bir toplum, hareketlilik ve maneviyat
• En yaşlıların bilişsel faaliyet ve öğrenme kabiliyetinde önemli kayıplar, kronik streste artış-sebebi yalnızlık- fiziksel ve zihinsel yetersizliklerde kayda değer bir yaygınlık, yüksek kırılganlık düzeyleri, artan yalnızlık ve daha geç yaşlarda onurlu bir şekilde ölmenin daha zor olması gibi sorunları vardır.
• Genç yaşlılar fiziksel ve bilişsel anlamda formda olmak, duygusal sağlığın yüksek düzeyde olması ve yaşlılığın kazanç ve kayıplarının üstesinden gelmek için daha etkin stratejiler açısından daha fazla potansiyellere sahiptirler.
• Uzun yaşamada en önemli etkenlerin başında stresle baş edebilme gelir.
  1. Yaşlanmanın Biyolojik Kuramları
     1. Evrimsel kuram, klasik yaşamsal sorunların artık yaşla birlikte daha da hızlanmasını açıklar.
     2. Hücresel saat kuramı, insan hücreleri 75 ile 80 kez arasında bölünürler. Yaşla birlikte bu bölünme kabiliyeti azalır.

• Serbest radikal kuram

1. Mitokondrial kuram, işlev, büyüme ve onarım için enerji sağlayan mitokondrinin bozulmasının yaşlanmaya sebep olduğunu savunur.
2. Hormonal stres kuramı, vücudun hormonal sistemindeki yaşlanmanın, strese karşı direnci azaltabileceği ve hastalık olasılığını arttırabileceğini savunur.

• İleri Yetişkinlikte Fiziksel Gelişimin Seyri
  1. Yaşlanan Beyin
• Yaş ilerledikçe beynin hacmi ve ağırlığı azalır.
• Beyin ve omurilikte genel bir işlev yavaşlaması orta yetişkinlikte başlar ve ileri yetişkinlikte hızlanır. Bu durumdan fiziksel koordinasyon ve zihinsel performans olumsuz etkilenir.
• Bilişsel bir görevde bilginin hatırlanması sırasında yaşlılar daha yavaş işlem yaparlar. Üretken beyinler ve zihinsel kapasitelerini devamlı çalıştıranlar da böylesi anlamlı değişimler görülmez. Düzenli egzersiz yapmak, bilişsel açıdan karmaşık çalışmalara katılmak ve hareketli bir yaşam sürdürmek yine bilişsel işlevselliğin azalmasını önler.

1. Bağışıklık Sistemi

• Bağışıklık sisteminin işlevinde yaş ilerledikçe gerileme olur. Yaşlı yetişkinlerde stres süresinin uzaması ve azalan yenileyici süreçler yaşlanmanın bağışıklık üzerindeki etkilerini hızlandırır. Kötü beslenme de olumsuz etkiler.

1. Fiziksel Korunum ve Hareket

• Orta yaşta hızlanan fiziksel görünümdeki değişme daha da hızlanmıştır. Kırışıklıklar ve yaş lekeleri en belirgin değişikliklerdir.
• Yaşlandıkça boy kısalır. Sebebi omurilikteki kemik kaybıdır.
• Sarkma görüntüsüne yol açan kas kaybına uğrama kilomuzu da azaltır.
• Yağ oranında artış görülür.
• Genç yetişkinlere göre daha yavaş hareket ederler. Uzama ve kavrama, bir yerden bir yere hareket etme ve sürekli hareket gibi günlük işlerde azalmalar görülür.
• Düzenli yürüyüş yaşlı yetişkinlerde fiziksel engelliliğin başlamasını geciktirir.
• Egzersiz ve uygun ağırlığı kaldırma kas kütlesinin azalmasını engeller ve bedensel görünümü iyileştirir. Sosyal faaliyetlerde motor kabiliyetlerinin kaybedilmesine karşı koruma sağlar. Hareket halindeki kişiler daha yavaş yaşlanır.

1. Duyusal Gelişim

• Yaşlanma ile birlikte görsel keskinlik, renk görme ve derinlik algısı azalır. Çeşitli göz hastalıkları da gelişir. Göz lensi sararır. İşitme kaybı fazlalaşır. Koku ve tat alma duyuları azalır.

1. Dolaşım Sistemi ve Akciğerler

• Kalp damar rahatsızlıkları artar.
• Yaşla birlikte kan basıncının artması hastalığa, obeziteye veya strese bağlı olabilir
• Akciğer kapasitesi hastalık olmada dahi 20 yaşından itibaren azalır.

1. Cinsellik

• Yaşlı yetişkinler cinselliği farklı şekillerde ifade edebilirler.
• Cinsel aktivite yaş ilerledikçe azalır.
• Cinsel yaşam beklentisi erkeklerde daha uzun sürelidir.
• Sağlık Sorunları
• Yaşlandıkça hastalıklara ve rahatsızlıklara yakalanma olasılığı artar.
• Yaşlı insanlar kazalara daha fazla maruz kalırlar.
• Kronik hastalıklar daha sık görülür. ,

1. Madde Kullanımı ve İstismar

• İnsanlar yalnız kaldıklarında üretken değillerse depresyona girebilirler. Bu durum yaşlılarda görüldüğünde onları kötü alışkanlıklar kazanmaya itebilir.

1. Egzersiz, Beslenme ve Kilo

• Sağlığı korumanın güzel bir yolu egzersizdir. Egzersiz;
• Ömrü uzatır.
• Yaygın görülen kronik hastalıkların önlenmesini sağlar.
• Pek çok hastalığın tedavisinde iyileştirme olarak kullanılır.
• Bağışıklık sisteminin işlevselliğini arttırır.
• Beyin ve bilişsel işlevselliğin iyileşmesiyle ilişkilidir.

1. Tedavi

• İzleme ve tedavinin olmaması durumunda gerçek bir iyileştirme söz konusu olamaz.

İleri Yetişkinlik Fiziksel Gelişim Özet

• Genetik, sağlık ve stresle iyi bir şekilde başa çıkabilen bireyler daha uzun ömürlü olurlar.
• Kadınların erkeklerden daha uzun süreli yaşamalarının sebebi biyolojik ve sosyal faktörlere bağlıdır.

İleri Yetişkinlikte Bilişsel Gelişim

• Yaşlı Yetişkinlerde Bilişsel İşlevler
  1. Çok BoyutlulukÇok Yönlülük
     1. Bilişsel mekanikler (akıcı mekanik),

• Zihnin donanımıdır.
• Beynin nörofizyolojik yapısını yansıtır.
• Duyusal girdi, dikkat, görsel ve motor bellek, ayırt etme, karşılaştırma ve kategorizasyonu içeren hızı ve doğruluğudur.
• Biyoloji, kalıtım ve sağlığın bilişsel mekanikler üzerindeki etkisinden dolayı bunların yaşla azalması olasıdır.
  1. Bilişsel pragmatikler (kristalize mekanik),
• Zihnin kültüre dayalı yazılım programıdır.
• Okuma yazma becerileri, bir şeyin üstesinden gelme, yaşam becerilerine dair bilgiler…
• Kişi iyice yaşlanana kadar bilişsel pragmatikler devam eder.
  • İşleme hızı,
• Bilgi işleme hızı bu dönemde düşmüştür. Bilgi birikimi, sağlık ve spor bu yavaşlamayı hafifletebilir.
  1. Dikkat,
• Bilişsel yaşlanma ileri yetişkinlikte görülür.
  • Seçici dikkat, genç yetişkinlikteki bireylere göre algıda seçicilik azalmıştır.
  • Bölünmüş dikkat, aynı anda birkaç faaliyete konsantre olmaktır. Genç yetişkinlere göre bu tür dikkat daha da azalmıştır.
  • Sürekli dikkat, dikkatin bir yerde sürdürülebilmesidir. Basit dikkatin sürdürülebilmesinde yaşlı yetişkinler başarılıdır. Ancak karmaşık görevlerde bu dikkat sürdürülemiyor.
    1. Bellek,
  • İleri yetişkinlikte belleğin fonksiyonları devam eder.
  • Kişi desteklenirse belleğin gerileme fonksiyonu minimize olur.
  • Belleğin bir boyutu geliştirilebilirken bir boyutu sabit kalabilir bir boyutu da gerileyebilir.
    • Episodik bellek, yaşam olaylarının nerede ve ne zaman olduğuyla ilgili bilginin korunmasıdır. Genç yetişkinler daha iyi bir episodik belleğe sahiptirler. Epidosik belleğin yaş ilerdikikçe hatırlanması zorlaşır. Çocuğun doğumu gibi..
    • Anlamsal bellek, kişinin dünya hakkındaki bilgileridir, günlük bilgilerdir, genel akademik bilgidir. Kişinin geçmişteki kişisel kimliğinden bağımsızdır. Episodik bellek, anlamsal belleğe oranla daha çok düşer. Bu dönemde anlamsal belleğimizin çoğu korunur. Bakış açımız gibi..
    • Bilişsel kaynaklar-Çalışma belleğiAlgısal hız, çalışma belleği bireylerin karar verirken, problem çözerken, yazılan ve konuşulan dili kavrarken bilgiyi kurgulamasına izin veren zihin tezgahıdır. İleri yetişkinlikte azalır. Algısal hız, çalışma belleğindeki düşüşe bağlı olarak geriler. Algısal hız araba kullanırken yavaş olacaktır ancak arabanın nasıl kullanılacağı hatırlanacaktır.
    • Açık ve örtük bellek, açık bellek kişilerin bilinçli olarak bildikleri ve beyan ettikleri olay ve deneyimlere dair bilgileri içerir. Örtük bellek ise bilinçli olarak toplananların dışındaki bellektir, otomatik olarak geliştirilen becerilerdir. Örtük bellek açık belleğe göre daha az düşüş gösterir.
    • Kaynak bellek, bir şeyi nerede öğrendiğimizi hatırlama yeteneğidir. Gittikçe düşer.
    • İleriye dönük bellek, gelecekte yapılacak bir şeyi hatırlamayı içerir.
  • İnanç, beklenti ve duygular belleği etkiler(bilişsel olmayan faktörler); sağlık, eğitim ve sosyal-ekonomik düzey yaşlı yetişkinlerin bellekle ilgili görevlerdeki performanslarını etkiler. Yaşlı yetişkinlerin sürekli olarak bilişsel faaliyetlerde bulunmaları episodik belleklerini geliştirir.
  • Yaşlı yetişkinlerde belleğin tüm boyutlarında değil ama bazı boyutlarında düşüşler görülür. Düşüş öncelikle episodik ve çalışma belleklerinde görülür. Algısal hızdaki düşüş bellekteki düşüşle ilgilidir.
  • Karar vermek, çalışma belleği ve uzun süreli bellek gibi belleğin farklı boyutlarında düşüşler olmasına rağmen kişi kendisini korumuş ve desteklenmiş ise karar verme becerileri isabetli olur. Deneyimli olmak daha mantıksal kararlar vermeyi arttırır.
  • Bilgelik-tecrübe, bir olayın doğru yorumlanması, olay hakkında diğerlerini doğru yönlendirme, güvenilir bilgi verme yani bir otoritedir. Karmaşık becerileri yapabilirler. İleri yaşta bilgelik artar. Üreticilik, deneyime açık olma ve zeka bilgeliği arttırır. İleri yetişkinlikteki bilgelik, genç yetişkinlik dönemindeki bilgeliğin ötesinde bir bilgelik değildir. Bilgelik için akademik zeka zorunlu değildir.
    1. Eğitim, İş, Sağlık
  • Eğitimin yaşı yoktur.
  • Yaşlı yetişkinlerde görülen bazı zihinsel performansla ilgili düşüşlerin yaştan ziyade sağlıkla ilgili unsurlardan kaynaklanma olasılıkları daha fazladır.
  • Hipertansiyon ve diyabet bilişsel düşüşle alakalıdır.
  • Stres, baskı, dayatma bu dönemde de ciddi problemler oluşturur.
  • Yaşlı yetişkinlerde yaşam tarzı ve spor ileri bilişsel işlevler ile ilişkilidir. Spor bilişsel kapasiteyi arttırır.
  • Yaşlı yetişkinlerin zihinsel sağlıkları bilişsel işlevlerini arttırır.
    1. Kullan ya da Kaybet
  • İleri yaşta bir takım bilişsel beceriler varsa geçmişten gelen birikimlerin toplamıdır ve bu arttırılmaya devam edilmelidir. Sürekli kullanılması halinde bu bilişsel faaliyetler kişiyi olumlu etkiler.
    1. Bilişsel Becerilerin Geliştirilmesi
  • Bilişsel becerilerini kaybeden ileri yetişkinler bir noktaya kadar tekrar eğitilebilirler. Dikkatin bölünmesi ve değiştirme görevleri gibi yüksek düzeyde bilişsel koordinasyonu içeren becerileri gerektiren durumlar sağlandığında yaşlıların bilişsel becerileri geliştirilebilir.
  • Açık fikirli olmak; yeni fikirler üretmeyi, yeni bilgilere açık olmayı ve birçok bakış açısının farkında olmayı içerir.
  • Birçok ileri yetişkin bakış açılarını değiştirmezler.
  • Yaşlı yetişkinlerde bilişsel canlılık, bilişsel ve fiziksel eğitimle geliştirilebilir.
    1. Bilişsel Nörobilim ve Yaşlanma
  • Yaşlılıkta beyindeki değişimler bilişsel işlevleri etkileyebilmektedir ve bilişsel işlevlerdeki değişimler beyni etkileyebilmektedir.
  • Yaşlı yetişkinlerin genç yetişkinlere göre dikkat, bellek ve dil becerilerindeki düşüşleri telafi etmek için beynin iki yarısını da kullanma olasılıkları daha fazladır.
  • Dil Gelişimi
  • Bireylerin sözcük dağarcığı ileri yetişkinliğe kadar artmaya devam eder. Birçok yaşlı yetişkin kelime bilgilerini ve kelime anlamlarını arttırmaya devam ederler.
  • İleri yetişkinlikte dilde bazı bozulmalar görülür; konuşma hızları ve işitme yetenekleri azalır, sesleri kısılır, kelimeler daha az doğru telaffuz edilir.
  • İş ve Emeklilik
  • Bazı kişiler ömürleri boyunca üretkenliklerini sürdürürler.
  • Bazı ülkelerdeki emekliler kendilerini iyi hissetmek ve genç yetişkinlere faydalı olmak amacıyla çalışmaktadırlar. Bazı ülkelerde ise maddi imkansızlıklardan ötürü ileri yetişkinlik döneminde çalışılmaktadır.
  • Emeklilik dönemi ileri yetişkin bireyin kültürel birikimini gelecek nesillere aktarma dönemi olmalıdır.
  • Emeklilik başka bir sürece geçmek demektir.

• Zihinsel Sağlık
• Zihinsel rahatsızlıklar kişileri yardıma ve bakıma muhtaç hale getirmektedir. Genç yetişkinlere oranla daha fazla zihinsel bozukluk yaşanmamaktadır.
• Depresyon, Alzheimer, Demans, Parkinson bu dönemde sık görülen hastalıklardır.
• Kurban olma korkusu yaşlılarda fazladır. Çünkü bir suçun her an kendilerini
• bulacağından endişe ederler.
• Din
• Yaşlı yetişkinlerin dini duyguları daha düşük düzeyde depresyonla ilişkili bulunmuştur.
• Din, yaşlılıkta iyi olma hali ve yaşam doyumuyla yakında ilgilidir. Dinden dolayı yaşamı daha anlamlı bulan yaşlıların yaşam doyumu, benlik saygısı ve hayata olumlu bakma düzeylerinin daha yüksek olduğu bilinmektedir,

İleri Yetişkinlikte Bilişsel Gelişim Özet

• İleri yetişkinlikte dikkatte bazı değişmeler görülür, yaşlı yetişkinlerin seçici dikkat ve bölünmüş dikkat becerileri genç yetişkinlere göre zayıftır ancak basit görevler verildiğinde bu farklılık en aza inmektedir.
• Basit ve sürekli dikkat görevlerinde yaşlı yetişkinler daha başarılıdırlar.
• Genç yetişkinlerin episodik bellekleri daha iyidir.
• Anlamsal bellekteki bilgiyi geri çağırmada yaşlılar zorlanmaktadır.
• Yaşlı yetişkinlerin çalışma belleğinde ve algısal hızlarında azalmalar görülür.
• Sağlık, eğitim ve SED gibi bilişsel olmayan faktörler bellekle ilişkilidir.
• Egzersiz, yaşlı yetişkinlerin yüksek düzeyde bilişsel işlevselliklerini olumlu etkiler.
• Emek gerektiren bilişsel etkinliklere katılan yaşlılar, katılmayanlara oranla daha yüksek düzeyde bilişsel işlevlere sahip olduklarını gösterir.
• İleri yetişkinlikte eğitim yaşlı yetişkinlerin bilişsel becerilerini geliştirir ve ileri yetişkinlik döneminde esneklikte kayıplar görülür.
• Sağlıklı, yüksek gelire sahip, etkin, geniş bir sosyal ağa sahip kişiler emekliliğe daha iyi uyum sağlarlar.